Podstawowym prawem jakie posiadamy to prawo do samostanowienia, wyrażania opinii, ogólnie rzecz biorąc decydowania o sobie i swoim mieniu. Zgodnie z przepisami prawa cywilnego z chwilą uzyskania pełnoletności nabywamy pełną zdolność do czynności prawnych tj. zdolność do bycia podmiotami w stosunkach prawnych a mianowicie nabywania praw i zaciągania zobowiązań wobec innych. Dodać wypada, że osoby, które nie ukończyły osiemnastu lat ale ukończyły lat trzynaście posiadają ograniczoną zdolność do czynności prawnych z kolei zaś osoby poniżej tego wieku nie mają jej wcale.
Ubezwłasnowolnić całkowicie można osobę, która ukończyła lat 13, z kolei ubezwłasnowolnienie częściowe dotyczy wyłącznie osób pełnoletnich (co znaczące
z wnioskiem można wystąpić już na rok przed uzyskaniem przez tę osobę pełnoletności).
Trzeba jednak zaznaczyć, że wspomniana powyżej zdolność w pewnych sytuacjach może być ograniczona bądź możliwe jest pozbawienie jej całkowicie, co przejawia się w wyrażonej w art. 13 Kodeksu cywilnego instytucji ubezwłasnowolnienia.
Ubezwłasnowolnienie jest wyjściem z sytuacji, w której dana osoba – ze względu na różne ograniczenia – nie jest w stanie podejmować samodzielnie decyzji lub decyzje te wpływają na dobrostan bliskich jej osób – rodziców, małżonka, dzieci lub innych członków rodziny. Osoba ubezwłasnowolniona decyzją sądu jest pozbawiona zdolności prawnych a to oznacza, że nie może przykładowo zawierać umów, a jeśli taką zawrze, wówczas staje się ona z mocy prawa nieważna. Instytucja ubezwłasnowolnienia zawarta w art. 13 Kodeksu cywilnego ma na celu ochronę osoby, wobec której ma być zastosowane ubezwłasnowolnienie oraz jej bliskich przed skutkami podjętych przez nią decyzji. Jakie przesłanki przemawiają za ubezwłasnowolnieniem danej osoby? O tym poniżej.
Przesłanki ubezwłasnowolnienia całkowitego
Osoba, która ukończyła trzynaście lat może zostać ubezwłasnowolniona całkowicie, jeżeli wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w tym pijaństwa lub narkomanii, nie jest w stanie kierować swym postępowaniem. Dla ubezwłasnowolnionego całkowicie ustanawia się opiekę, chyba że pozostaje on jeszcze pod władzą rodzicielską.
Natomiast osoba pełnoletnia może być ubezwłasnowolniona częściowo z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, jeżeli stan tej osoby nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego, lecz potrzebna jest pomoc do prowadzenia jej spraw. Dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo ustanawia się kuratelę.
Warto podkreślić, że sama choroba psychiczna (np. schizofrenia, choroba dwubiegunowa) lub inne przyczyny wskazane powyżej nie będzie wystarczającą a tym samym samodzielną podstawą ażeby wystąpić o ubezwłasnowolnienie takiej osoby. Konieczne będzie wykazanie obok tego, że dana osoba nie jest w stanie samodzielnie kierować swoim postępowaniem. Samo pojęcie „niemożności” sprowadzać się będzie do tego, iż u osoby takiej występuje brak należytego kontaktu z otoczeniem a także brak możliwości intelektualnej oceny swojej sytuacji, swojego zachowania i wywołanych nim następstw (tak Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 17 maja 2013 r. w sprawie o sygn. akt I CSK 122/13).
Co daje ubezwłasnowolnienie?
Ubezwłasnowolnienie całkowite, jakby nie było stanowi środek ingerencji w dobra osobiste człowieka, wywołuje pewne skutki, w postaci utraty przez osobę ubezwłasnowolnioną zdolności do czynności prawnych oraz wszystkich pochodnych następstw tej zdolności. Z tych zatem powodów sięgnięcie po tego rodzaju środek musi być traktowany jako nadzwyczajny, który Sąd może orzec jedynie wówczas, gdy w sytuacji zdrowotnej oraz osobistej uczestnika jest to niezbędne. Wówczas opiekun prawny będzie mógł dokonywać czynności prawnych w imieniu osoby całkowicie ubezwłasnowolnionej, np. wypowiedzieć umowę najmu, zawrzeć umowę z domem pomocy społecznej o świadczenie usług opiekuńczych, złożyć wniosek o przeliczenie emerytury, wyrazić zgodę na operację etc.
Jakie obowiązki spoczywają na opiekunie prawnym osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie?
Podstawowym obowiązkiem jakie spoczywa na opiekunie osoby ubezwłasnowolnionej to przede wszystkim sprawowanie pieczy nad tą osobą ale także zarządzania jej majątkiem oraz reprezentowania tej osoby wobec osób trzecich. Pod pojęciem rozporządzania majątkiem osoby ubezwłasnowolnionej należy rozumieć „załatwianie” za nią spraw formalnych (np. zdobywanie środków do życia, świadczeń socjalnych), ale również dokonywanie zakupów (zarówno tych codziennych, jak i kluczowych dla egzystencji).
Wypada wspomnieć, iż opiekun osoby ubezwłasnowolnionej nie ma przy tym pełnej dowolności w sprawowaniu nad nią pieczy, albowiem pewne kategorie spraw załatwianych w imieniu tej osoby podlegają nadzorowi sądu opiekuńczego – oznacza to, że prawa opiekuna prawnego osoby ubezwłasnowolnionej muszą być w pewnym zakresie regulowane przez sąd. O pozwolenie na podjęcie decyzji trzeba się do sądu zgłaszać w takich przypadkach, jak:
- sprawy związane z finansami osoby ubezwłasnowolnionej (podejmowanie gotówki z bankomatu, zawieranie umów długoterminowych, zaciąganie i udzielanie pożyczek);
- sprawy związane ze zdrowiem ubezwłasnowolnionego (zgoda na wykonanie poważnych zabiegów lekarskich);
- sprawy związane z miejscem pobytu ubezwłasnowolnionej (umiejscowienie jej w domu opieki lub innej placówce).
Oprócz tego opiekun prawny musi każdorazowo wnioskować o zgodę sądu w sprawach czynienia i przyjmowania spadków oraz darowizn, a także w przypadku zrzeczenia się dziedziczenia.
Sąd opiekuńczy może także zwolnić opiekuna z własnej inicjatywy a mianowicie w sytuacji, gdy:
- z powodu przeszkód faktycznych i prawnych opiekun jest niezdolny
do sprawowania opieki lub; - jeżeli opiekun dopuszcza się czynów lub zaniedbań, które naruszają dobro pozostającego pod opieką.
Kto może złożyć wniosek o ubezwłasnowolnienie?
Osobami (podmiotami), które są uprawnione do złożenia wniosku o ubezwłasnowolnienie będą:
- małżonek osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie;
- jej krewni w linii prostej, czyli matka, córka, babka, wnuczka oraz rodzeństwo (nie ma znaczenia, czy rodzeństwo jest przyrodnie czy rodzone);
- przedstawiciel ustawowy;
- prokurator;
- Rzecznik Praw Obywatelskich;
- Rzecznik Praw Dziecka.
Postępowanie sądowe
Zarówno w przypadku ubezwłasnowolnienia częściowego jak i całkowitego sprawę rozpoznaje Sąd Okręgowy właściwy dla miejsca zamieszkania lub pobytu osoby, której dotyczy wniosek, w składzie trzech sędziów zawodowych. Koniecznym jest wskazanie we wniosku podstawy do ubezwłasnowolnienia oraz przytoczeniu w uzasadnieniu wszelkich okoliczności faktycznych popartych odpowiednimi dokumentami przemawiającymi za ubezwłasnowolnieniem danej osoby (np. dokumentacja medyczna, epikryzy, opinie psychologiczne oraz nagrania czy fotografie). Nie ma uniwersalnego wzoru takiego wniosku, gdyż z uwagi na charakter danej sytuacji oraz położenie osoby, której wniosek ma dotyczyć liczyć się będzie indywidualne podejście. Z tych oto względów warto zdać się na pomoc adwokata, który profesjonalnie sporządzi taki wniosek.
Samo postępowanie odbywa się z udziałem osoby, której wniosek dotyczy, jest ona również wysłuchiwana przez Sąd. Osoba, która ma zostać ubezwłasnowolniona jest badana przez psychiatrę lub neurologa i psychologa. Przesłuchiwani mogą być również biegli i świadkowie.
Doświadczenie zawodowe dowodzi, iż postępowanie o ubezwłasnowolnienie danej osoby trwa zazwyczaj kilka miesięcy. Zdarzyć się jednak może, że w przypadkach dość skomplikowanych taka sprawa toczyć się może nawet do kilku lat. Są to jednak odosobnione przypadki.
Koszty postępowania
Opłata sądowa zarówno od wniosku o ubezwłasnowolnienie częściowe lub całkowite jest stała tzw. wynosi 100 zł. Nadto Sąd zobowiązuje do uiszczenia zaliczek chociażby na sporządzenie opinii biegłych z zakresu psychiatrii i psychologii lub innych dziedzin medycyny (ok. 350 zł)
Zachęcam Państwa do kontaktu celem udzielenia pomocy prawnej w tej ale i nie tylko materii.
adwokat Jakub Siwczyk
