Ustawą z dnia 18 marca 2011 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 85, poz. 458) wprowadzona została możliwość dokonania nowego rozrządzenia testamentowego jakim jest zapis windykacyjny. Wprowadzona instytucja prawa spadkowego miała w zamyśle wyjść naprzeciw oczekiwaniom osób, które na wypadek swojej śmierci chciały w sposób szczegółowy rozdysponować składnikami swojego majątku. Zauważyć należy, iż przed pojawieniem się zapisu windykacyjnego w porządku prawnym testator nie mógł w sposób wiążący wskazać jakie konkretnie przedmioty mają przypaść na wypadek jego śmierci poszczególnym osobom.
Zgodnie z art. 981¹ Kodeksu cywilnego zapis windykacyjny może zostać uczyniony jedynie w testamencie sporządzonym w formie aktu notarialnego.
Jak wynika z treści art. 981¹ § 2 KC przedmiotem zapisu windykacyjnego może być rzecz oznaczona, co do tożsamości, zbywalne prawa majątkowe, przedsiębiorstwo lub gospodarstwo rolne, jak również ustanowienie na rzecz zapisobiercy użytkowania lub służebności. Dodać wypada, że ów zapis dotyczy wyłącznie konkretnego przedmiotu, który może być zarówno rzeczą, jak i prawem.
Znaczące przy tym jest, że ustawodawca wprowadzając do porządku prawnego ww. instytucję uznał, iż zapisobierca windykacyjny nie zostanie obdarzony tylko konkretnym przedmiotem lub prawem ale będzie także ponosił odpowiedzialność za długi spadkowe a to z uwagi na fakt, że zapisobierca uzyskuje korzyść często o nie małej wartości kosztem majątku spadkowego.
Zgodnie z art. 1034¹ § 1 KC do chwili działu spadku osoby, na rzecz których spadkodawca uczynił zapisy windykacyjne ponoszą wraz ze spadkobiercami solidarną odpowiedzialność za długi spadkowe. Przy czym, ich odpowiedzialność jest ograniczona do wartości otrzymanego przysporzenia (kwotowo). Zaś wartość przedmiotu zapisu windykacyjnego określa się według stanu i cen z chwili otwarcia spadku (tj. śmierci spadkodawcy). Odnośnie kwestii odpowiedzialności za długi warto dodać, że zapisobierca windykacyjny odpowiada całym swoim majątkiem, jednak co kluczowe tylko i wyłącznie do wartości przedmiotu zapisu oraz trwa do chwili działu spadku.
Istnieją jednak wyjątki od tej reguły. A mianowicie, jednym z nich jest subsydiarna odpowiedzialność za zachowek uregulowana w art. 991¹ Kodeksu cywilnego, polegająca na tym, że w sytuacji gdy uprawniony do zachowku nie może go otrzymać od spadkobiercy wówczas z takim roszczeniem może się zwrócić do zapisobiercy windykacyjnego żądając zapłaty sumy potrzebnej do uzupełnienia zachowku. Przy czym, osoba taka jest obowiązana do zapłaty tylko w graniach wzbogacenia będącego skutkiem zapisu windykacyjnego. Kolejnym wyjątkiem od odpowiedzialności solidarnej jest obowiązek alimentacyjny wobec dziadków spadkodawcy.
Na względzie należy mieć również to, że zaistnieć może sytuacja, w której zapisobierca windykacyjny jest jedynym spadkobiercą. Wtedy kluczowe jest to, czy spadek przyjął wprost, czy z dobrodziejstwem inwentarza. O ile spadek został przyjęty wprost, to bycie równocześnie zapisobiercą windykacyjnym pozostaje bez wpływu na zakres odpowiedzialności. W takim przypadku wierzyciel może dochodzić zaspokojenia z całego majątku spadkobiercy. Z kolei zaś odmiennie kształtować się będzie sytuacja, gdy spadkobierca przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza. Otóż w takiej konfiguracji jego odpowiedzialność ogranicza się do stanu czynnego spadku ustalonego w spisie lub wykazie inwentarza a ponieważ jest równocześnie zapisobiercą windykacyjnym – jego odpowiedzialność ograniczona jest do wartości przedmiotu zapisu windykacyjnego.
Na względzie należy również mieć to, że spadkodawca może uczynić zapis windykacyjny na więcej niż jedną osobę. Wówczas osoby współuprawnione z zapisu windykacyjnego ponoszą odpowiedzialność za długi spadkowe i będzie ona trwała do chwili zaspokojenia wierzyciela i wygaśnięcia zobowiązania.
Podsumowując wprowadzona do porządku prawnego instytucja zapisu windykacyjnego umożliwia spadkodawcy szczegółowe rozrządzenie swoim majątkiem dla konkretnych podmiotów. Wskazane powyżej unormowania zawarte w Kodeksie cywilnym prowadzą do wniosku, że sytuacja prawna zapisobiercy windykacyjnego, jak i spadkobiercy jest zbliżona. Spadkobierca jak i zapisobierca windykacyjny solidarnie odpowiada za długi spadkowe, przy czym odpowiedzialność tego drugiego ograniczona jest do wartości przedmiotu zapisu.
Zachęcam Państwa do kontaktu celem udzielenia pomocy prawnej w tej ale i nie tylko materii.
adwokat Jakub Siwczyk
