W niektórych sytuacjach rodzinnych szczególnie takich, gdzie doszło do rozwodu małżonków lub rozstania się pary zaś z związku tego są dzieci wówczas powstaje po którejś ze stron obowiązek spełnienia świadczeń alimentacyjnych wobec bliskich krewnych nie będących w stanie utrzymać się samodzielnie. Na pozór naturalna kolej rzeczy. Jednak wiele osób zamykając za sobą rozdział życia pt. „małżeństwo” czy „związek” zapomina, że zostawia również bliskich krewnych, którzy ponoszą ujemne konsekwencje nie tylko w sferze emocjonalnej ale także i materialnej. W większości takich przypadków niezbędne jest uregulowanie tej sfery w orzeczeniu sądowym bądź ugodzie ale czasami mimo tego osoby obowiązane do spełnienia tych świadczeń nie wypełniają tego obowiązku uchylając się wprost od niego.
Prawo jednak w takich sytuacjach nie pozostaje bierne i daje instrumenty osobom uprawnionym do skutecznego egzekwowania swych praw.
Co zatem zrobić, gdzie szukać pomocy?
Podstawowym krokiem jaki powinien uczynić uprawniony do alimentów, który zderzył się z problemem niewypłacalności dłużnika alimentacyjnego, to wsparcie z Funduszu alimentacyjnego na warunkach określonych w ustawie z dnia 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów. Jednakże trzeba mieć na względzie, że wariant ten nie rozwiązuje jednak istoty problemu niealimentacji, szczególnie jeżeli jest ona skutkiem zwykłego uchylania się od tego szczególnego obowiązku finansowego.
Równolegle trzeba będzie skorzystać z ochrony na gruncie prawa karnego poprzez złożenie zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa. W Kodeksie karnym uporczywe uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego jest przestępstwem spenalizowanym w art. 209. Opisuje, bowiem on sytuację, w której sprawca będący zdolnym zarobkowo i majątkowo do alimentów stale uchyla się od tego obowiązku z powodu złej woli. Tu jednak trzeba zaznaczyć, iż przepis ten nie będzie miał zastosowania w sytuacji, w której zobowiązany uiszcza alimenty ale w niepełnej wysokości. W takim przypadku trudno doszukiwać się złej woli szczególnie uwzględniając położenie zdrowotne lub materialne (np. utrata pracy).
Innym sposobem na skuteczne wyegzekwowanie alimentów od obowiązanego do tego jest złożenie powództwa o alimenty przeciwko dziadkom dziecka. Podkreślić jednak trzeba, że ten wariant będzie możliwy dopiero wtedy, gdy osoba pierwotnie zobowiązana do płacenia alimentów nie jest do tego zdolna chociażby z powodu ciężkiego położenia materialnego, niedołęstwa czy ciężkiej choroby albo, gdy taka osoba stała się nieuchwytna tzn. ukrywa się lub wyjechała za granicę.
Zakres odpowiedzialności
Aby móc pociągnąć zobowiązanego do płacenia alimentów do odpowiedzialności karnej na podstawie wskazanego przepisu Kodeksu karnego muszą zostać skompletowane pewne przesłanki aby osoba ta mogła ponieść odpowiedzialność za niealimentację (tzw. znamiona przestępstwa).
W pierwszej kolejności trzeba podkreślić, iż obowiązek alimentacyjny powinien być skonkretyzowany co do samej wysokości. Kluczowym jest, że nie musi to być jedynie orzeczenie sądowe czy ugoda. Źródłem takim może być również orzeczenie innego organu bądź umowa np. zawarta pomiędzy rodzicami dziecka.
Drugą przesłanką (znamieniem) przestępstwa niealimentacji będzie istnienie zaległości wynoszącej łącznie równowartość, co najmniej trzech świadczeń okresowych lub musi nastąpić spóźnienie się z zapłatą świadczenia innego niż okresowe o co najmniej trzy miesiące. Niebagatelne znaczenie ma przy tym użyty w ww. przepisie zwrot „uchyla się” przez, który należy rozumieć takie nastawienie psychiczne wyrażające się zaniedbaniem lub lekceważeniem obowiązku alimentacyjnego (tzw. zła wola). Każdorazowo sąd będzie uwzględniał możliwości zarobkowe sprawcy i oceniał kwalifikacje zawodowe, umiejętności i sytuację na rynku pracy (patrz Uchwała Sądu Najwyższego z 9 czerwca 1976 r., VI KZP 13/75).
Trzecią kwestią podlegającą ocenie sądu będzie to, czy z powodu zaległości alimentacyjnej osoba uprawniona została narażona na niemożność zaspokojenia swoich podstawowych potrzeb życiowych takich jak: zakup obuwia i odzieży, wyżywienie oraz kształcenie podstawowe i zawodowe.
Czy samo niewykonywanie obowiązku alimentacyjnego jest równoznaczne z uchylaniem się od niego?
Odpowiedź na to pytanie nie może być twierdząca. Otóż musie sobie Państwo zdawać sprawę, iżuchylanie się od obowiązku alimentacyjnego nie zawsze będzie zakwalifikowane jako przestępstwo. W niektórych sytuacjach osoba, która nie wypłaca świadczenia, nie zostanie pociągnięta do odpowiedzialności karnej. O jakie okoliczności chodzi? A mianowicie takie jak:
-
- działanie nieumyślne – np. pobyt w szpitalu lub w placówce leczniczej, pobyt w więzieniu (przy czym w tym przypadku, aby nie musieć płacić alimentów, należy wykazać także brak jakiegokolwiek dochodu), popadnięcie w ubóstwo a tym samym niemożność łożenia na dziecko lub innego krewnego,
-
- uiszczenie całej zaległości do 30 dni od przesłuchania jej w sprawie uporczywej niealimentacji, wówczas sąd może odstąpić od wymierzenia kary wobec osoby oskarżonej.
Wymiar kary za uchylanie się od alimentacji
Na gruncie obecnie obowiązujących przepisów za niealimentację grozi kara grzywny, kara ograniczenia wolności albo kara pozbawienia wolności do roku
(art. 209 § 1 k.k.)
Ponadto, jeżeli uchylający się od płatności dłużnik alimentacyjny naraża w ten sposób osobę uprawnioną na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych, podlega karzy grzywny bądź też karze ograniczenia wolności albo karze pozbawienia wolności do lat 2 (art. 209 § 1a k.k.)
Sprawa karna o alimenty
Jak wspomniałem powyżej zainicjowanie sprawy dotyczącej niealimentacji rozpoczyna się od złożenia zawiadomienia o możliwości popełnienia przestępstwa na policji lub w prokuraturze. Jest to element konieczny, albowiem nie jest to tzw. przestępstwo ścigane z urzędu. Nie mniej jednak stosowny wniosek oprócz uprawnionego złożyć może również organ pomocy społecznej lub organ podejmujący działania wobec dłużnika alimentacyjnego.
Na marginesie należy zasygnalizować, iż tego typu sprawa może toczyć się z urzędu, ale tylko i wyłącznie w jednym przypadku. A mianowicie w sytuacji, gdy uprawnionemu przyznano odpowiednie świadczenia rodzinne bądź świadczenia pieniężne wypłacane są gdy postępowanie komornicze okazało się bezskuteczne (tj. bezskuteczność egzekucji). Dotyczyć to będzie także okoliczności, w której nie sposób wszcząć egzekucji alimentów przeciwko dłużnikowi alimentacyjnemu, gdyż ten który przebywa za granicą.
Zatrzymanie prawa jazdy za uchylanie się od płacenia alimentów
Tak proszę Państwa. Prawo zezwala na taką możliwość. Otóż jest to rodzaj sankcji administracyjnej wynikającej z ustawy z dnia 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów. Warunkiem niezbędnym do uruchomienia, tejże procedury jest to aby uprawniony do alimentów otrzymywał je z Funduszu Alimentacyjnego. Do zatrzymania prawa jazdy na wspomnianej podstawie konieczne jest ziszczenie się pewnych przesłanek a mianowicie: wydanie ostatecznej decyzji o uznaniu dłużnika alimentacyjnego za uchylającego się od zobowiązań a także wniosek właściwego organu dłużnika o zatrzymanie prawa jazdy.
Jak uniknąć kary za niepłacenie alimentów?
Ponoszenie konsekwencji prawno-karnych ma oddziaływać na świadomość osób, które uchylają się od obowiązku alimentacyjnego na bliskich krewnych poprzez zmobilizowanie ich do terminowego wykonywania swoich powinności alimentacyjnych. Przepisy opisujące ten typ przestępstwa nie skutkują wyłącznie sankcją, albowiem dają możliwość osobom zobowiązanym do świadczeń alimentacyjnych zreflektowania się i naprawienia szkody. Otóż § 4 art. 209 k.k. przewiduje, iż dłużnik alimentacyjny nie będzie podlegał karze, jeżeli nie później niż przed upływem 30 dni od dnia pierwszego przesłuchania w charakterze podejrzanego uiścił w całości zaległości alimentacyjne. Natomiast jeżeli zaległe alimenty uiści dłużnik narażający osobę uprawnioną na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych, sąd odstępuje od wymierzenia kary, chyba że wina i społeczna szkodliwość czynu przemawiają przeciwko takiemu odstąpieniu.
Wniosek zatem nasuwa się jeden, jeżeli obowiązany do spełnienia świadczeń alimentacyjnych otrzyma wezwanie na policję bądź do prokuratury w sprawie niepłacenia alimentów i wówczas przedstawione zostaną mu zarzuty to sposobem na uniknięcie odpowiedzialności karnej jest całkowita spłata.
Jeżeli mają Państwo pytania dotyczące kwestii alimentów bądź inny problem prawny z zakresu prawa rodzinnego zachęcam Państwa do kontaktu, gdyż znam specyfikę tej dziedziny prawa oraz trudności jakie wiążą się z tematem alimentów w praktyce.
adwokat Jakub Siwczyk
