W codziennej praktyce Kancelarii spotykam się z Państwa pytaniami dotyczącymi darowizny w szerokim jej ujęciu. Postaram się przybliżyć Państwu tę instytucję prawa cywilnego w najbardziej nurtującym Państwa aspekcie.
Czym jest Umowa darowizny a zatem…
Przez Umowę darowizny darczyńca zobowiązuję się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku (art. 888 – 902 Kodeksu cywilnego). Najczęściej przedmiotem darowizny są nieruchomości bądź rzeczy ruchome, jednak świadczenie to polegać może również na:
- przeniesieniu określonych praw z majątku darczyńcy do majątku obdarowanego, jak chociażby własność, wierzytelność wobec osoby trzeciej, użytkowanie wieczyste;
- ustanowieniu służebności osobistej;
- zapłacie określonej sumy pieniężnej;
- zniesieniu hipoteki
Co warte podkreślenia, umowa ta rodzi po stronie obdarowanego pewne obowiązki, a mianowicie jeżeli darczyńca, po wykonaniu darowizny popadnie w niedostatek wówczas może domagać się od obdarowanego środków koniecznych do utrzymania. Istnieje jednak możliwość zwolnienia się z tego obowiązku poprzez zwrócenie przez obdarowanego przedmiotu darowizny lub jej wartości wzbogacenia.
Strony Umowy darowizny i jej forma
Umowa darowizny to umowa dwustronna. W związku z tym do jej dokonania potrzebne jest złożenie oświadczeń (tzw. oświadczeń woli) przez dwie strony umowy (obdarowanego i darczyńcę).
Przepisy Kodeksu cywilnego nie nakładają na strony przyjęcia określonej formy tejże umowy. Jednakże, gdy przedmiotem darowizny jest nieruchomość (dom, lokal) umowa bezwzględnie musi przybrać formę aktu notarialnego, albowiem w innym przypadku umowa będzie bezwzględnie nieważna. W pozostałych przypadkach oświadczenie obdarowanego o przyjęciu darowizny może przybrać każdą formę jak chociażby: ustną, pisemną, pisemną z urzędowo poświadczoną datą, aktu notarialnego.
Darowiznę można odwołać
Przepisy Kodeksu cywilnego przewidują możliwość odwołania darowizny. Jednak wyłącznie w dwóch przypadkach tj. z powodu:
- niedostatku darczyńcy;
- rażącej niewdzięczności obdarowanego
Aby darowiznę skutecznie odwołać darczyńca musi złożyć pisemne oświadczenie złożone wobec obdarowanego.
Omawiając tą kwestię warto zwrócić uwagę, iż w sytuacji, gdy przedmiotem darowizny jest nieruchomość samo złożenie oświadczenia nie wystarczy aby owa nieruchomość powróciła z powrotem do darczyńcy. Aby tak się stało, obdarowany musi przenieść tę własność na rzecz darczyńcy w formie aktu notarialnego, co w wielu przypadkach nie znajduje przychylności tych podmiotów. Niemniej jednak taka sytuacja nie pozostaje bez wyjścia, gdyż darczyńca chcąc odzyskać własność nieruchomości może wystąpić
z odpowiednim powództwem do sądu.
Darowizna a rozwód
W codziennej praktyce spotykam się z Państwa wątpliwościami, czy darowizna po rozwodzie podlega podziałowi majątku. Otóż kwestia ta jest złożona i zależy od kilku czynników.
W momencie zawarcia małżeństwa między małżonkami powstaje wspólność majątkowa, nazywana wspólnością ustawową. Na marginesie należy wskazać, iż wspólność ta nie powstaje w sytuacji, gdy małżonkowie przed zawarciem małżeństwa podpiszą intercyzę, czyli umowę ustanawiającą rozdzielność majątkową.
Do majątku wspólnego należą w szczególności:
- dochody z majątku wspólnego oraz majątku osobistego każdego z małżonków,
- pobrane wynagrodzenie za pracę oraz z pozostałej działalności zarobkowej każdego z małżonków,
- środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków a także kwoty zwaloryzowanych składek emerytalnych.
Z kolei zaś, do majątku osobistego każdego z małżonków należą m.in.:
- przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej,
- przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie lub np. przez darowiznę
o ile spadkodawca lub darczyńca nie postanowił inaczej, - wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków,
- prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy.
Jak wynika z powyższego darowizna, co do zasady wchodzi w skład majątku osobistego każdego z małżonków. Wyjątkiem jednak jest sytuacja, kiedy darczyńca postanowi inaczej. Krótko mówiąc oznacza to, że sama treść umowy darowizny decyduje, komu zostaje ona darowana: jednemu z małżonków, czy obojgu małżonkom wspólnie.
Darowizna a podział majątku po rozwodzie
W sytuacji, gdy darowizna została udzielona przez darczyńcę do majątku osobistego małżonka, wówczas nie będzie ona podlegała rozliczeniu przy podziale majątku wspólnego. Taka sytuacja będzie miała miejsce dopiero, kiedy z treści umowy wynikać będzie wprost, że darowizna została udzielona małżonkom wspólnie.
Na uwadze jednak trzeba mieć to, iż małżonkowie często na stracie swojej wspólnej drogi otrzymują od swoich rodziców część wyposażenia mieszkania czy domu. Przedmioty zwykłego urządzenia domowego służące do użytku obojga małżonków (np. meble czy sprzęty RTV) są objęte wspólnością ustawową, także wtedy gdy zostały nabyte przez darowiznę, a zatem będą podlegały podziałowi. Jednakże rozstrzygająca jest tu wola osoby dokonującej darowizny, o czym była mowa powyżej.
Darowizna a zachowek
Dokonanie za życia spadkodawcy darowizny np. konkretnej nieruchomości lub rzeczy wchodzących w skład jego majątku w kontekście przepisów o zachowku nie eliminuje dochodzenia roszczenia o zachowek. Uprawniony do zachowku będzie mógł wystąpić do obdarowanego z żądaniem tzw. uzupełnienia zachowku w sytuacji, gdy nie będzie mógł zaspokoić roszczenia o zachowek od innych spadkobierców. Wówczas na obdarowanym spoczywać będzie obowiązek spełnienia roszczenia o zachowek.
A zatem jeśli spadkodawca dokonał za życia darowizny np. nieruchomości wyłącznie na rzecz jednego dziecka i nie posiadał żadnego innego majątku. Nie sporządził również testamentu, w którym wydziedziczyłby pozostałe dzieci. Stąd też po śmierci ojca przysługiwać im będzie uprawnienie do wytoczenia powództwa wobec obdarowanego brata lub siostry.
Przy obliczaniu zachowku nie uwzględnia się zapisów zwykłych i poleceń, natomiast dolicza się do spadku zapisy windykacyjne oraz niektóre darowizny. Nie podlegają zliczeniu drobne darowizny zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych, ani dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od chwili otwarcia spadku (tj. śmierci spadkodawcy), darowizn na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku.
Darowizna i podatki
Koniecznie należy pamiętać, że przy umowie darowizny obdarowany może być zobowiązany do zapłacenia podatku. Przepisy przewidują jednak kwoty wolne od podatku, w pewnych sytuacjach umożliwiają też skorzystanie ze zwolnienia. Tu trzeba wskazać, iż członkowie najbliższej rodziny darczyńcy uzyskali nieograniczoną kwotowo możliwość zwolnienia z konieczności zapłacenia podatku od darowizn. Chodzi tutaj o grupę podatkową, do której należą: małżonek, zstępni (np. syn, córka, wnuki, prawnuki), wstępni (np. matka, ojciec, dziadkowie), pasierb, rodzeństwo, ojczym, macocha. Osoby te, nawet gdy przekroczą kwotę wolną od podatku, wciąż mogą skorzystać ze zwolnienia. Muszą jednak dopełnić ważnego obowiązku, tj. zgłosić nabycie przedmiotu darowizny właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego (za pomocą formularza SD-Z2) – w terminie 6 miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego.
Zachęcam Państwa do kontaktu celem udzielenia pomocy prawnej w tej ale i nie tylko materii.
adwokat Jakub Siwczyk
