Statystyki ostatnich lat pokazują niezbicie, iż w Polsce instytucja małżeństwa przechodzi dość poważny kryzys. Jak pokazują dane GUS z 2021 r. liczba rozwodów wyniosła ponad 60 000 par, zawarto zaś ponad 168 000 małżeństw. Sukcesywnie spada także liczba zawieranych nowych małżeństw a za to uwidacznia się trend urodzeń dzieci z związków pozamałżeńskich.To pokazuje, że większość par decyduje się na życie w związku nieformalnym, czyli konkubinacie.
Konkubinat nie cechuje się tylko i wyłącznie więzami uczuciowymi czy fizycznymi. Osoby żyjące w konkubinacie łączy także sfera ekonomiczna, gospodarcza oraz ponoszenie kosztów utrzymania. Warto zaznaczyć, że konkubinat mogą tworzyć jedynie osoby odmienne płciowo, czyli kobieta i mężczyzna. Relacje homoseksualne nie stanowią konkubinatu.
Polskie prawodawstwo nie uznaje konkubinatu (poza prawem karnym, w którym konkubenta uznaje się za osobę najbliższą). To zaś powoduje, że osoby żyjące w nieformalnym związku nie mogą chociażby po sobie dziedziczyć w przypadku dziedziczenia ustawowego (jedyną możliwością powołania konkubenta do spadku jest spisanie testamentu), czy uzyskać zwolnienia z podatku od spadków i darowizn, jeśli jeden z konkubentów otrzyma darowiznę od drugiego.
Co z majątkiem konkubentów po rozstaniu?
Jeśli chodzi o sytuację osób żyjących w konkubinacie inaczej niż w przypadku małżeńskiej wspólności ustawowej regulowanej przepisami Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, przedstawiać się będzie kwestia podziału majątku wspólnego konkubentów. Otóż o ile każdy z partnerów w trakcie trwania związku nabywał przedmioty majątku wyłącznie dla siebie (np. na swoje nazwisko zakupił nieruchomość lub samochód) wówczas kwestia podziału tych dóbr jest prosta. Sytuacja będzie się komplikować, gdy konkubenci w trakcie trwania związku wspólnie nabywali składniki majątku. Jak wspomniałem powyżej przepisy dotyczące podziału majątku wspólnego mają wyłącznie zastosowanie do małżonków, którzy uzyskali orzeczenie o rozwodzie. Jednakże nie powoduje to, że sytuacja dla takich osób jest bez wyjścia. Otóż istnieje możliwość dokonania sądowego podziału wspólnie zgromadzonego majątku. W jaki sposób ?
Sposoby podziału majątku konkubentów po rozstaniu
W sytuacji, gdy oboje z konkubentów podjęło decyzję o rozstaniu a przez te wszystkie lata trwania związku zgromadzono wspólny majątek należy kwestia jego podziału. Zastosowanie przy tym będą miały jednak ogólne przepisy Kodeksu cywilnego
a szczególnie te dotyczące współwłasności w częściach ułamkowych. To według tych właśnie przepisów należy rozliczyć nakłady konkubentów czynione wspólnie podczas trwania związku na majątek jednego z nich (zobacz uchwała Sądu Najwyższego z dnia 30 stycznia 1986 r., sygn. akt III CZP 79/85, OSNC 1987/1/2). Dodać należy, iż współwłasność konkubencka może także powstać w drodze czynności prawnej, jeśli dochodzi do przeniesienia pomiędzy konkubentami ułamkowej części prawa własności przysługującej jednemu z nich. Nadto źródłem współwłasności może być również zasiedzenie mogące mieć miejsce w przypadku wieloletniego konkubinatu.
Dość często pojawiają się w życiu takie sytuacje, w których to para żyje w konkubinacie, zaś jedno z nich pozostaje w związku małżeńskim (bez uzyskania rozwodu lub separacji). W takiej konfiguracji, gdy jednego z konkubentów nadal łączy małżeńska wspólność ustawowa a w tym czasie nabywa np. nieruchomość wówczas trzeba mieć na uwadze, że nabyta nieruchomość będzie stanowić składnik majątku objętego wspólnością małżeńską a nie konkubinatu.
Podsumowując powyższe należy stwierdzić, iż wspólne nabycie przedmiotów majątkowych przez konkubentów oznacza, iż może powstać współwłasność w częściach ułamkowych jednego konkubenta bądź drugiego z nich oraz jego małżonka ze skutkami wynikającymi z art. 31 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (tj. wspólność majątkowa ustawowa).
Rozliczenia konkubinatu ze Spółki cywilnej
Na gruncie polskiego prawodawstwa brak jest kompleksowej regulacji odnoszącej się do stosunków między konkubentami za pomocą umowy o spółce cywilnej, która jak trzeba zaznaczyć jest dobrą formą pozwalającą na unormowanie sytuacji majątkowej konkubentów, a zarazem stanowi podstawę materialnoprawną rozliczenia majątkowego po rozpadzie konkubinatu.
Proza życia codziennego pokazuje często, że wkład jednego z konkubentów polega na świadczeniu usług, drugi zaś np. prowadzi działalność gospodarczą, z której przychody są przeznaczane na bieżące zaspokojenie życiowych potrzeb. W momencie rozpadu związku konkubent świadczący usługi w świetle przepisów Kodeksu cywilnego nie uzyskałby rekompensaty, albowiem wartość wkładu polegającego na świadczeniu usług nie podlega zwrotowi (art. 875 § 1 i 2 Kodeksu cywilnego).
Stąd też zawarcie Umowy spółki cywilnej jest przydatnym sposobem rozliczenia majątkowego byłych konkubentów. Dla uproszczenia życia warto ażeby konkubenci w celu dokonywania wszelkich czynności faktycznych i prawnych udzielali sobie wzajemnie pełnomocnictw np. do zarządzania i administrowania należącym do jednego z konkubentów majątkiem, reprezentowania go przed organami władz samorządowych i państwowych, zawierania i rozwiązywania umów z dostawcami mediów, uzyskiwania dostępu do rachunków i innych usług bankowości elektronicznej, odbierania i kwitowania wszelkiej korespondencji z poczty etc. Informacyjnie tylko dodam, że przepisy Kodeksu cywilnego nie zastrzegają żadnej formy odwołania pełnomocnictwa przez mocodawcę nawet w sytuacji, gdy forma taka była przewidziana dla udzielenia pełnomocnictwa.
Rozliczenia konkubinatu ze stosunku pracy
Wątpliwości prawne budzić może pogląd, jakoby stosunek pracy stanowił podstawę rozliczeń majątkowych konkubentów po rozstaniu, jednakże takie rozwiązanie nie jest wykluczone. Może przecież mieć miejsce sytuacja, w której konkubina świadczy stałą pracę w firmie konkubenta a tym samym, czy istniejący między konkubentami stosunek nosił cechy stosunku pracy polegający na tym, że konkubina wykonywała prace określonego rodzaju na rzecz konkubenta i pod jego kierownictwem. Natomiast jeśli okaże się, że konkubina wykonywała pracę nieregularnie oraz nie była ona podporządkowana konkubentowi wówczas będą miały zastosowanie przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu.
Rozliczenia konkubinatu a bezpodstawne wzbogacenie
W pewnych sytuacjach jakie pojawiają się w związkach konkubenckich można przyjąć metodę rozliczenia byłych konkubentów na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu (art. 405 i następne Kodeksu cywilnego) oraz nienależnym świadczeniu (art. 410 § 2 Kodeksu cywilnego). Będą one miały zastosowanie do sytuacji, w których jedno z konkubentów bezpodstawnie wzbogaciło się kosztem drugiego (patrz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 maja 2000 r., sygn. akt IV CKN 32/00).
Sposoby zabezpieczenia składników majątku konkubentów po rozstaniu
Niekiedy zastanawiacie się Państwo w jaki sposób można uniknąć problemów prawnych z rozliczeniem wspólnego majątku na wypadek rozpadu nieformalnego związku. W pierwszej kolejności zalecałbym dokumentowanie wszelkich czynności dotyczących waszego wspólnego majątku w postaci gromadzenia faktur, rachunków czy umów. Po drugie jeśli przedmiotem majątku jest np. nieruchomość to dążyć do tego aby wyszczególnić obojga konkubentów jako współwłaścicieli we współwłasności poprzez wpis w księdze wieczystej. Nadto pamiętać trzeba, aby umowy zawierać w formie pisemnej przez obojga konkubentów, szczególnie w przypadku zakupu nieruchomości w tym w formie aktu notarialnego. W takiej sytuacji staniecie się Państwo wspólnie właścicielami domu czy mieszkania, bez względu na to który z partnerów wyłożył na ten cel pieniądze.
Zapraszam do kontaktu z Kancelarią adwokacką w Konstancinie – Jeziornie, jeśli znaleźliście się Państwo w opisanej powyżej sytuacji bądź innej. Oferuję profesjonalne i sprawne wsparcie prawne.
Jakub Siwczyk
adwokat
