Wielu rodziców staje przed dylematem do kiedy spoczywa na nich obowiązek alimentacyjny na swoje dzieci. Większość uważa, iż z chwilą osiągnięcia przez nie pełnoletności obowiązek ten ustaje.
Nic bardziej mylnego…
Otóż musicie Państwo wiedzieć, że obowiązek alimentacyjny względem dziecka nie jest ograniczony przez żaden sztywny termin.
Problematyka obowiązku alimentacyjnego rodziców wobec swoich pełnoletnich dzieci została unormowana w art. 133 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.
Zgodnie z treścią tego przepisu, rodzice obowiązani są do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie, chyba że dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania. A zatem, jak widać jest to obowiązek wynikający wprost z ustawy i istnieje niezależnie od wyroku sądu, a zatem obciąża także rodziców będących małżeństwem.
Kiedy zatem ustaje obowiązek alimentacyjny wobec dziecka ?
Kluczowym aspektem będzie to, czy dziecko osiągnęło zdolność do samodzielnego utrzymania się. Jeżeli posiada ono stałe źródło dochodu lub w wyniku odziedziczenia spadku po dziadkach uzyskało majątek wówczas w pierwszej kolejności środki pochodzące z tych źródeł majątku powinny zaspokajać usprawiedliwione potrzeby dziecka. Jednakże wśród okoliczności usprawiedliwiających utrzymanie obowiązku alimentacyjnego względem pełnoletniego dziecka można wskazać przykładowo stan jego zdrowia psychicznego lub fizycznego lub zamiar kontynuacji nauki przez dziecko. Podkreślić trzeba, że obowiązek alimentacyjny nie jest uzależniony od rodzaju wykształcenia dziecka. A zatem ukończenie danej szkoły nie skutkuje automatycznie wygaśnięciem obowiązku płacenia alimentów.
Nauka, studia, staże a obowiązek alimentacyjny na pełnoletnie dziecko
Starania dziecka o zdobycie wykształcenia lub podniesienie kwalifikacji,
które w przyszłości pozwolą wykonywać wymarzony zawód, mogą usprawiedliwiać utrzymanie obowiązku alimentacyjnego wobec rodzica. Kluczowym jednak przy tym będzie, czy zamiar kontynuacji nauki znajduje uzasadnienie w zdolnościach, ambicjach dziecka i dotychczasowych osiąganych przez nie wynikach (tak wyrok SN z dn. 24.03.2000 r., I CKN 1538/99). Mając powyższe na uwadze dodać trzeba, że chodzi tu o faktyczne kontynuowanie nauki a nie rok roczne rozpoczynanie nauki na kolejnych to kierunkach w celu zapewnienia sobie środków utrzymania pochodzących z alimentów rodziców. W takich o to przypadkach bądź, gdy dziecko zaniedbuje się na studiach i nie zdaje egzaminów, uzasadnione będzie ustanie obowiązku alimentacyjnego (patrz wyrok SN z dn. 08.08.1980 r., III CRN 144/80).
Pozostając przy tematyce szkolnictwa trzeba dodać, iż w przypadku gdy dziecko kończy jedne studia i deklaruje chęć rozpoczęcia kolejnego kierunku w celu zdobycia nowych kwalifikacji zawodowych. Wówczas nie jesteście już Państwo zobligowani do dalszego świadczenia alimentacyjnego wobec dziecka, gdyż w takim przypadku dziecko podejmuje arbitralną decyzję skutkującą tym, że będzie musiało samo ponieść koszty swego utrzymania oraz kształcenia na nowym kierunku. Zgoła inaczej będzie, gdy dziecko zamierza kontynuować naukę w tym samym kierunku np. student prawa kontynuuje ją na aplikacji prawniczej, która jest płatna. Wprawdzie aplikant zarobkuje w tym okresie, jednakże uzyskane środki nie zapewniają mu samodzielnego utrzymania się. A zatem w takich okolicznościach obowiązek alimentacyjny rodzica może być kontynuowany.
Pojawić się może również taka sytuacja, iż dziecko po jakimś czasie od skończenia szkoły zawodowej lub średniej podejmie decyzję o kontynuowaniu nauki celem podniesienia swoich kwalifikacji a zarazem jest już w wieku bardziej „młodzieńczym”. Wiadomym jest, że taka decyzja pociąga za sobą konieczność poniesienia dodatkowych kosztów, które mogą przewyższać jego możliwości lub powodować niemożność zaspokojenia potrzeb utrzymania się. W takich okolicznościach zadajcie sobie zapewne Państwo pytanie, czy jako rodzice jesteście obowiązani do świadczenia alimentacyjnego. Otóż przy takiej konfiguracji trudno mówić o tym, że dalsze kształcenie w szkole ponad zawodowej czy na studiach to kontynuacja nauki (inaczej niż przy normalnym trybie). Wówczas obowiązek alimentacyjny rodziców ustaje.
Alimenty na pełnoletnie dziecko, które wstąpiło w związek małżeński
Wstąpienie przez dziecko w związek małżeński, na które rodzić obowiązany jest płacić alimenty automatycznie nie powoduje, że obowiązek ten ustaje. Wprawdzie w takiej sytuacji dziecko powinno oczekiwać, że wsparcie w zakresie odpowiedniego utrzymania zazna od współmałżonka, szczególnie jeżeli ten osiąga dobre dochody. Wtedy należy przyjąć, że obowiązek alimentacyjny rodziców względem dziecka nie musi być spełniany. Inaczej będzie, gdy dziecko i jego małżonek wiążą ledwo koniec z końcem i brak jest środków na zapewnienie podstawowych potrzeb. Jednak nie może to być standardem. Skoro dziecko, na które rodzić był zobowiązany spełniać świadczenie alimentacyjne podjęło decyzję o wstąpieniu w związek małżeński z osobą, o której wie, że ta może nie zapewnić jej odpowiedniego bytu to nie może bez konsekwencji oczekiwać, że rodzice dalej będą płacić mu alimenty. Taki stan nie może trwać w nieskończoność. Jednakże to w gestii Sądu będzie należała ocena sytuacji i to on podejmie decyzję, czy taki obowiązek nadal musi obowiązywać.
Choroba dziecka a obowiązek alimentacyjny
Jak doskonale Państwo wiecie życie jest przewrotne, szczególnie jeśli chodzi o zdrowie. Może przecież zdarzyć się tak, że pełnoletnie dziecko ulegnie ciężkiemu wypadkowi w wyniku czego dozna trwałego kalectwa dyskwalifikującego go z życia zawodowego albo zachoruje na nieuleczalną chorobę. W takich oto sytuacjach obowiązek alimentacyjny trwa nadal, nawet jeśli dziecko jest już pełnoletnie, albowiem aktualizuje się pozytywna przesłanka niezdolności dziecka do samodzielnego utrzymania się.
Także przy cierpieniach psychicznych dziecka Państwa powinność alimentacyjna nie ustaje. Chodzi oczywiście o takie jednostki chorobowe, które uniemożliwiają dziecku podjęcie pracy i samodzielnej egzystencji. Zasygnalizować należy, że niezdolność do pracy wywołana pijaństwem czy narkomanią nie powoduje automatycznie, że obowiązek ten wygasa. Praktyka sądowa dowodzi, że w takich oto przypadkach Sąd będzie miał na uwadze brak realnej możliwości zarobkowania. Nadto będzie każdorazowo oceniał okoliczności sprawy pod kątem zgodności z zasadami współżycia społecznego, ale wiadomym jest, że dorosłe dzieci uzależnione od używek muszą być utrzymywane przez rodziców.
Zaspokojenie potrzeb życiowych dorosłego dziecka a możliwości finansowe rodziców
W tym aspekcie musicie Państwo jako rodzice wiedzieć, iż zaspokojenie potrzeb dorosłego dziecka nie może jednocześnie prowadzić do niedostatku samych siebie. Oznacza to, że możecie Państwo wówczas uchylić się od spełnienia obowiązku alimentacyjnego o ile jest to połączone z nadmiernym uszczerbkiem dla własnego bytu bądź w sytuacji, gdy dziecko nie dokłada starań w celu samodzielnej egzystencji. Kluczowym przy tym jest, iż nie możecie Państwo podejmować decyzji o zaprzestaniu płacenia alimentów arbitralnie. Decyzja o uchyleniu obowiązku alimentacyjnemu zawsze leży w gestii sądu. Stąd też musicie Państwo wystąpić z stosownym pozwem. Inaczej takie samowolne zaprzestanie płacenia alimentów może skończyć się u komornika. Dodać wypada, iż pod pojęciem „nadmiernego uszczerbku” należy rozumieć taką oto sytuację, w której doszło do tak znacznego obniżenia stopy życiowej, że jako rodzice nie jesteście Państwo w stanie realizować swoich usprawiedliwionych potrzeb.
Niedostatek pełnoletniego dziecka a obowiązek alimentacyjny
Może pojawić się również sytuacja, w której Państwa obowiązek spełnienia świadczeń alimentacyjnych ustał, zaś wasze pełnoletnie dziecko straciło raptownie możliwość zarobkowania a tym samym samodzielność w utrzymaniu siebie. Czy wówczas spoczywa na Państwu jako rodzicach obowiązek alimentacyjny. Otóż to wszystko zależy od danych okoliczności. Jednak w grę wchodzić będą ogólne zasady Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego a mianowicie traktujące o tym, że o osobę dorosłą znajdującą się w niedostatku troszczą się krewni w linii prostej oraz rodzeństwo a także małżonek, jeśli dziecko pozostaje w związku małżeńskim.
Uchylanie obowiązku alimentacyjnego z datą wsteczną?
Tak jest to możliwe. W sytuacji, gdy pełnoletnie dziecko ma możliwości zarobkowania, posiada stałe źródło utrzymania bądź od dłuższego czasu nie kontynuuje nauki a dowiedzieliście się Państwo o tym w późniejszym okresie wówczas można żądać uchylenia płacenia alimentów z datą wsteczną. Z takim żądaniem każdorazowo występuje się do sądu rejonowego właściwego ze względu na miejsce zamieszkania dziecka.
Jeżeli mają Państwo pytania dotyczące kwestii alimentów bądź inny problem prawny z zakresu prawa rodzinnego zachęcam Państwa do kontaktu.
adwokat Jakub Siwczyk
